ભારત સરકાર વર્ષ 2014-15 થી સસ્ટેનેબલ એગ્રીકલ્ચર માટેના રાષ્ટ્રીય મિશનના જમીન આરોગ્ય અને ફળદ્રુપતા પરના રાષ્ટ્રીય પ્રોજેક્ટ હેઠળ સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ (Soil Heath Card) યોજના અને સોઇલ હેલ્થ મેનેજમેન્ટ અમલમાં મૂકી રહી છે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ ખેડૂતોને તેમની જમીનના પોષક તત્ત્વોની સ્થિતિની માહિતી પ્રદાન કરે છે અને જમીનના સ્વાસ્થ્ય અને તેની ઉત્પાદકતામાં સુધારો કરવા માટે લાગુ કરવા માટેના પોષક તત્વોના યોગ્ય ડોઝ પર ભલામણો આપે છે. અત્યાર સુધીમાં ખેડૂતોને 23.58 કરોડ સોઈલ હેલ્થ કાર્ડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.
હવે, આ યોજનાઓને રાષ્ટ્રીય કૃષિ વિકાસ યોજના (RKVY) ના જમીન આરોગ્ય અને ફળદ્રુપતા ઘટક તરીકે મર્જ કરવામાં આવી છે. યોજના હેઠળ જમીનની તંદુરસ્તી અંગે ખેડૂતોને સમયાંતરે વિવિધ પ્રવૃતિઓના અમલીકરણ માટેની માર્ગદર્શિકા બહાર પાડવામાં આવી છે.
સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ (SHC) પરની ભલામણોના આધારે, જૈવિક ખાતરો અને જૈવિક ખાતરો સાથે સંયોજનમાં ગૌણ અને સૂક્ષ્મ પોષકતત્ત્વો સહિત રાસાયણિક ખાતરોના ન્યાયપૂર્ણ ઉપયોગ અંગેની ભલામણોને અપનાવવા માટે ખેડૂતોમાં જાગૃતિ લાવવા તાલીમ અને પ્રદર્શનો હાથ ધરવામાં આવે છે. અત્યાર સુધીમાં, સમગ્ર દેશમાં 93781 ખેડૂત તાલીમ, 6.45 લાખ પ્રદર્શન, 7425 ખેડૂત મેળાઓ/સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ ભલામણો પર ઝુંબેશનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
2014-15 થી, સમગ્ર દેશમાં કુલ 8272 સોઈલ ટેસ્ટિંગ લેબ્સ (1068 સ્ટેટિક સોઈલ ટેસ્ટિંગ લેબ્સ, 163 મોબાઈલ સોઈલ ટેસ્ટિંગ લેબ્સ, 6376 મિની સોઈલ ટેસ્ટિંગ લેબ્સ અને 665 ગ્રામ લેવલ સોઈલ ટેસ્ટિંગ લૅબ્સ)ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. સ્થપાયેલી માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓની રાજ્યવાર વિગતો નીચે આપેલ છે:
વર્ષ 2014-15 થી 2023-24 દરમિયાન યોજના હેઠળ દેશમાં સ્થાપિત માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓની રાજ્યવાર વિગતો નીચે મુજબ છે.
No. | State | Static lab | Mobile lab | Mini lab | Village Level lab |
1 | Andaman & Nicobar | 1 | 0 | 0 | 0 |
2 | Andhra Pradesh | 47 | 13 | 1328 | 16 |
3 | Arunachal Pradesh | 17 | 3 | 0 | 0 |
4 | Assam | 26 | 0 | 214 | 0 |
5 | Bihar | 39 | 9 | 0 | 72 |
6 | Chhattisgarh | 33 | 0 | 111 | 35 |
7 | Goa | 2 | 0 | 0 | 0 |
8 | Gujarat | 22 | 0 | 230 | 30 |
9 | Haryana | 53 | 0 | 36 | |
10 | Himachal Pradesh | 11 | 7 | 69 | 0 |
11 | Jammu & Kashmir | 22 | 12 | 0 | 21 |
12 | Jharkhand | 29 | 1300 | 0 | |
13 | Karnataka | 96 | 1 | 6 | 291 |
14 | Kerala | 22 | 11 | 0 | 0 |
15 | Ladakh | 2 | 0 | 0 | 1 |
16 | Madhya Pradesh | 50 | 0 | 626 | 12 |
17 | Maharashtra | 213 | 31 | 48 | 0 |
18 | Manipur | 9 | 3 | 3 | 2 |
19 | Meghalaya | 5 | 0 | 8 | 0 |
20 | Mizoram | 3 | 3 | 0 | 0 |
21 | Nagaland | 16 | 3 | 0 | 74 |
22 | Odisha | 30 | 30 | 0 | 40 |
23 | Puducherry | 3 | 0 | 0 | 0 |
24 | Punjab | 24 | 3 | 0 | 0 |
25 | Rajasthan | 101 | 12 | 0 | 0 |
26 | Sikkim | 3 | 0 | 0 | 14 |
27 | Tamil Nadu | 36 | 16 | 0 | 1 |
28 | Telangana | 40 | 4 | 2050 | 0 |
29 | Dadra & Nagar Haveli and Daman & Diu | 0 | 0 | 0 | 0 |
30 | Tripura | 4 | 2 | 100 | 13 |
31 | Uttar Pradesh | 75 | 0 | 179 | 6 |
32 | Uttarakhand | 13 | 0 | 0 | 1 |
33 | West Bengal | 21 | 0 | 0 | 0 |
Total | 1068 | 163 | 6376 | 665 | |
માનવ શક્તિની ભરતી માટે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને કોઈ નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવતી નથી, તેથી, સોઈલ ટેસ્ટિંગ લેબમાં કામ કરતા કર્મચારીઓનો ડેટા ભારત સરકાર દ્વારા જાળવવામાં આવતો નથી. કુલ રૂ. 229.95 કરોડ રાજ્યો/ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને આ યોજના હેઠળ માટી પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓ માટે જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. તેમાંથી, છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં રૂ.83.31 કરોડ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને આપવામાં આવ્યા છે.
આ માહિતી કેન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રી શ્રી અર્જુન મુંડાએ લોકસભામાં એક લેખિત જવાબમાં આપી હતી.