Digital crop survey: ગુજરાત રાજ્ય સરકારે નવીન ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ખેતીલાયક જમીનોના ડિજિટલ સર્વે માટે એક મહત્વાકાંક્ષી પહેલ હાથ ધરી છે. આ પહેલ અંતર્ગત ખરીફ પાક માટે ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે (digital crop survey) પૂર્ણ થયા બાદ, હવે રવિ પાક માટે ડિજિટલ ક્રોપ સર્વેની કામગીરીનો આરંભ કરવામાં આવ્યો છે, જે ગુજરાતના ખેડૂતવર્ગ અને ખેતીસંકુલ માટે નવા દિશામાં એક પડકારરૂપ પગલું સાબિત થશે.
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વેની કામગીરી
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વેનો મુખ્ય હેતુ રાજ્યના તમામ ખેતીલાયક વિસ્તારોને ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ પર લાવવાનો છે, જેથી જમીનનો ઉપયોગ અને ખેતી વ્યવસ્થાનું વાસ્તવિક મૂલ્યાંકન કરી શકાય. આ કામગીરી રાજ્યના 33 જિલ્લાઓમાં થવાની છે, જે 18,464 ગામોને આવરી લેશે. રાજ્યના તમામ ખેડુતોના ખેતરોનો સર્વે આજથી શરૂ કરવામાં આવ્યો છે, જે 45 દિવસ સુધી ચાલશે. આ કામગીરી ભારત સરકાર દ્વારા વર્ષ 2024-25 માટે શરૂ કરાયેલા ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે (digital crop survey)ના અભિગમનો ભાગ છે, જેનાથી કૃષિ ક્ષેત્રમાં પરિબળોને વધુ અસરકારક રીતે પારદર્શક બનાવી શકાય.
કૃષિ માટે ડિજિટલ ક્રાંતિ
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે કૃષિ ક્ષેત્રમાં ડિજિટલકરણની દિશામાં મહત્ત્વપૂર્ણ માઇલસ્ટોન સાબિત થઈ શકે છે. અગાઉ મહેસૂલ વિભાગ દ્વારા પાટા પથ્થર તરીકે પાણીપત્રક નમૂના નં. 12 ના આધારે નોંધણી કરવામાં આવતી હતી. આ પ્રક્રિયામાં ઘણા ત્રુટિધોરણો જોવા મળતાં હતા, જેના પરિણામે કૃષિ અને જમીનના આંકડાઓમાં ખામીઓ રહેતી હતી. હવે, ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે (digital crop survey) થકી એ ખામીઓને દૂર કરી, તમામ ખેતીલાયક જમીનોની સંપૂર્ણ માહિતી ડિજિટલ રીતે નોંધાય છે.
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે પ્રક્રિયાની વિશેષતાઓ
- ગ્રામ્ય સ્તરે અમલ: દરેક ગામમાં પસંદ કરાયેલા સર્વેયરો દ્વારા રવિ પાક માટેની જમીનોના સર્વેનો અમલ થાય છે. દરેક સર્વેયર ડિજિટલ સાધનોનો ઉપયોગ કરીને જમીનના માપદંડો અને પાકની માહિતી એકત્ર કરશે.
- અંદાજિત ક્ષેત્ર: 33 જિલ્લાઓમાં તમામ ખેતીલાયક જમીનોને આવરી લેવામાં આવશે, જેમાં આશરે એક કરોડથી વધુ પ્લોટ્સનો સર્વે કરવામાં આવશે.
- ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ: આ કામગીરી માટે ઉપગ્રહ ચિત્રો (Satellite Images) અને જીપીએસ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ થાય છે, જેથી સાચા અને અપડેટેડ આંકડા મેળવવામાં સરળતા રહે.
- સમયમર્યાદા: રવિ પાક માટેની આ કામગીરી માત્ર 45 દિવસમાં પૂર્ણ કરવાનું લક્ષ્ય રાખવામાં આવ્યું છે, જેનાથી પ્રોજેક્ટ સમયસર પૂરું થાય.
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વેના ફાયદા
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે દ્વારા વિવિધ સ્તરે લાભ થાય છે
- ખેડૂત માટે સહાયકારી માળખું: જમીનના સાચા અને અપડેટેડ ડેટાના આધારે ખેડૂતને સરકારી યોજનાઓનો લાભ મળવો વધુ સરળ બનશે.
- સરકાર માટે પ્રારંભિક આયોજન: ખેતી માટે પાણીના બંદોબસ્ત, ખાતરનું વિતરણ અને પાકના ઉત્પાદનનું આયોજન વધુ અસરકારક બને છે.
- આર્થિક લાભ: કૃષિ ક્ષેત્રમાં પારદર્શકતા અને ડેટા ડિજિટલાઈઝેશન થકી જમીનના વપરાશની વાસ્તવિક સ્થિતિનો ઉપયોગ નીતિ રચનામાં થઈ શકે છે, જેનું સીધું આર્થિક ફાયદો ખેડૂતો અને રાજ્યને થાય છે.
- પાક નિરીક્ષણ માટે અસરકારક મિકેનિઝમ: ખેડૂતોના પાકો માટે નિરીક્ષણ પ્રક્રિયા સરળ બને છે, અને પાકના નુકસાનની તપાસ વધુ ઝડપથી શક્ય બને છે.
પ્રથમ ડિજિટલ સર્વેની સફળતા
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે (digital crop survey)નો પ્રથમ તબક્કો ખરીફ પાક માટે શરૂ થયો હતો, જે 25 ઓક્ટોબર, 2024ના રોજ સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ થયો હતો. આ સિઝનમાં ખેડૂતોએ ડિજિટલ પદ્ધતિના ફાયદા અનુભવી લીધા હતા, જેમાં પાકની નોંધણી, જમીનનો જથ્થો, અને જળસંચયનું આયોજન સરળતાથી શક્ય બન્યું હતું. હવે, રવિ પાક માટેનો સર્વે પણ સમાન મોડેલ મુજબ આગળ વધારવામાં આવશે.
આવનારા પડકારો અને ઉકેલો
આ બાબત સ્વીકારવામાં આવવી જોઈએ કે કોઈપણ નવીન ટેકનોલોજી કે પ્રોજેક્ટ અમલમાં મૂકીએ ત્યારે કેટલીક સમસ્યાઓ અને પડકારો સામેથી આવે છે. ડિજિટલ ક્રોપ સર્વેમાં પણ કેટલીક મુંઝવણો ઉભી થઈ શકે છે:
- ડિજિટલ અવગણના: દરેક ગામમાં ડિજિટલ સાધનોના ઉપયોગ માટે લોકોને જાગૃત કરવું પડશે.
- સર્વે માટે માનવશક્તિનો અભાવ: 18,464 ગામોમાં સર્વે કરવો એક વિશાળ કાર્ય છે, જેમાં પુરતી માનવશક્તિ અને તાલીમ જરૂરી છે.
- સત્યતાની ખાતરી: સર્વેમાં ભ્રષ્ટાચાર અથવા ખોટી માહિતીની શક્યતા ટાળવા મજબૂત મોનિટરિંગ મિકેનિઝમ જરૂરી છે.
આ પડકારોને પહોંચી વળવા માટે ગુજરાત સરકારે ડિજિટલ સાધનોના ઉપયોગ અને સર્વેયરોની યોગ્ય તાલીમ માટે વિશેષ વ્યવસ્થા કરી છે, જે પ્રક્રિયાને વધુ સારી રીતે પારદર્શક અને અસરકારક બનાવશે.
ગુજરાતમાં રવિ પાક માટે ડિજિટલ ક્રોપ સર્વે (digital crop survey)ની શરૂઆત રાજ્યના કૃષિ ક્ષેત્રમાં મહત્વપૂર્ણ બદલાવ લાવશે. આ પહેલ માત્ર ખેડૂતવર્ગ માટે નહી પરંતુ સમગ્ર રાજ્ય માટે એક આધુનિક કૃષિ વ્યવસ્થાપનનું ઉદાહરણ બની શકે છે. આ કામગીરી જો સફળ થાય છે, તો આ મોડેલ અન્ય રાજ્યો માટે પણ અનુસરવા લાયક બનશે.
ડિજિટલ ક્રોપ સર્વેનો અનુક્રમ રાજ્યમાં કૃષિ વિકાસ માટે ટેકનોલોજીનો સહયોગ લાવશે અને ખેડૂતોને સરકારની યોજનાઓનો વધુ લાભ મેળવી આપશે. આ પહેલ ગુજરાતને એક ડિજિટલ કૃષિ આધારિત રાજ્ય તરીકે આગળ ધપાવશે, જેનાથી કૃષિ અને આર્થિક વિકાસ બંનેમાં ઉત્તમ પરિણામો પ્રાપ્ત થશે.