- અતિવૃષ્ટિ સામે ઉકેલ: બાંગ્લાદેશમાં તરતા બગીચાઓ પૂરના કારણે થતા પાકના નુકસાનને ટાળે છે.
- ખાસ ટેકનિક: પાણીમાં તરતી જળકુંભી જેવા છોડનો ઉપયોગ કરીને બગીચાનું માળખું બનાવવામાં આવે છે.
- બહુમુખી શાકભાજી ખેતી: ભીંડા, દૂધી, રીંગણા, પાલક, હળદર, અને આદૂ જેવા પાકો ઉગાડવામાં આવે છે.
- પૂરગ્રસ્ત વિસ્તારો માટે આવકનું સાધન: ગ્રામીણ ખેડૂતો માટે આ બગીચાઓ આવક અને જીવનનું આધાર બને છે.
- ઇતિહાસ અને પાયાને માન્યતા: બાંગ્લાદેશમાં 300 વર્ષ જૂની પદ્ધતિને FAO દ્વારા “કૃષિ વિરાસત” માને છે.
- વિશ્વ વ્યાપક પ્રભાવ: આ ટેકનિક ભારત અને કંબોડિયા જેવા દેશોમાં પણ અપનાવવામાં આવી છે.
Floating farming Bangladesh (ફ્લોટિંગ ગાર્ડન્સ બાંગ્લાદેશ): કૃષિમાં પાણીની અછત અને અતિવૃષ્ટિ બંને આર્થિક અને પર્યાવરણીય સમસ્યાઓનું કારણ બને છે. જેમ પાણીની અછત પાકોના વિકાસમાં મુશ્કેલી ઉભી કરે છે, તેમ અતિવૃષ્ટિનો પ્રભાવ વધુ ગંભીર થઈ શકે છે, ખાસ કરીને જયારે નદીઓનો પ્રવાહ ઉભા પાક પર ફરી વળે. બાંગ્લાદેશમાં, જ્યાં પૂરની સમસ્યા સામાન્ય છે, “તરતા બગીચા” જેવી ક્રાંતિશીલ ખેતી પદ્ધતિ વિકસાવવામાં આવી છે, જે પૂરના કારણે પાકના નુકસાનને ટાળે છે.
તરતા બગીચાનો ઉદભવ અને ઇતિહાસ
તરતા બગીચા કોઈ નવી પદ્ધતિ નથી. આ પદ્ધતિનું મૂળ દાયકાઓ પહેલા છે, જ્યારે લોકો વરસાદી સિઝન દરમિયાન નદીઓમાં પાણી ભરાઈ જતાં ખેતર તરીકે તેનો ઉપયોગ કરતા હતા. બાંગ્લાદેશના દક્ષિણ ભાગમાં છેલ્લા 300 વર્ષથી તરતા બગીચાઓમાં ખેતી થતી આવી છે. એ પદ્ધતિ સ્થાનિક ભાષામાં “ધેપ” તરીકે ઓળખાય છે.
તરતા બગીચાની ટેકનિક
આ બગીચા ખાસ જળકુંભી જેવી પાણીમાં તરતી વનસ્પતિઓનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે. આ વનસ્પતિઓમાંથી ૩ ફૂટ જેટલું ઊંડું પડ તૈયાર થાય છે. પાણી પર તરતી આ બગીચાની માળખાકીય રચના તેને લહેરોમાં પણ સ્થિર રાખે છે.
રચનાની વિશેષતાઓ:
- જળ વનસ્પતિ: તરતા બગીચાઓમાં ફેલાતી જતી વનસ્પતિઓ વર્ષોથી ખાતરની જેમ કામ કરે છે.
- મધ્ય પોલાણ: બગીચાના પાંસાં સૂકા રહે છે, જ્યારે મધ્ય ભાગમાં શાકભાજી માટે માટી તૈયાર થાય છે.
- સુસ્થિરતા: પાણીની લહેરો અને પ્રવાહને સહન કરવા માટે બગીચાનું માળખું હલનચલન કરે છે.
ખેતી માટે ઉપયોગી પેદાશો
તરતા બગીચાઓમાં વિવિધ શાકભાજી ઉગાડી શકાય છે. મુખ્યત્વે ભીંડા, દૂધી, રીંગણા અને પાલક ઉગાડવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, હળદર અને આદૂ જેવા મસાલા પેદાશો પણ સિમિત પ્રમાણમાં ઉગાડવામાં આવે છે.
જળવાયુ પરિવર્તન અને તરતા બગીચાનું મહત્વ
જ્યારે બાંગ્લાદેશની કાર્બન ઉત્સર્જન સમસ્યા તુલનાત્મક રીતે ઓછી છે, ત્યાંની ગરીબ જનતા સૌથી વધુ જળવાયુ પરિવર્તનનો ભોગ બને છે. પૂરગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં, જ્યાં ખેતી મુશ્કેલ બની જાય છે, તરતા બગીચા આશિર્વાદરૂપ બન્યા છે.
આર્થિક અને પર્યાવરણીય ફાયદા:
- આવકનું સ્ત્રોત: એવા વિસ્તારોમાં પણ ખાદ્ય પેદાશો ઉપલબ્ધ થાય છે જ્યાં ખેતી કરી શકાય તેમ નથી.
- પાક ધોવાણી ટાળવી: બગીચા પાણી પર તરતા રહેતા હોવાથી પૂર સમયે પાકનું નુકસાન ટળે છે.
- સતત ખેતી: છોડના અવશિષ્ટ પદાર્થ ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવતા હોવાથી જમીનની ઉપજશક્તિ ટકી રહે છે.
તકનિકીનો વૈશ્વિક પ્રભાવ
બાંગ્લાદેશના બારીસલ અને ગોપલાગંજ જિલ્લા ફ્લોટિંગ એગ્રીકલ્ચર માટે જાણીતાં છે. યુએનના ખાદ્ય અને કૃષિ સંગઠન (FAO) દ્વારા આ પદ્ધતિને “કૃષિ વિરાસત”નો દરજજો આપવામાં આવ્યો છે.
વિશ્વમાં અન્ય ઉદાહરણો:
તરતા બગીચાના ઉદાહરણો ભારત અને કંબોડિયામાં પણ જોવા મળે છે. જો કે, આ પદ્ધતિનો વ્યાપ બાંગ્લાદેશના સ્તરે અન્યત્ર ઓછો છે.
તકનીકી પડકારો અને સમસ્યાઓ
હાલમાં, તરતા બગીચાની વ્યવસ્થાને શા માટે પ્રોત્સાહન મળે છે તે સમજો:
- પ્રારંભિક ખર્ચ: આ બગીચા બનાવવા માટે પ્રાથમિક રોકાણ આવશ્યક છે.
- જળ વનસ્પતિ સંચાલન: જળ વનસ્પતિઓનો અભાવ અથવા અતિશય વૃદ્ધિ સમસ્યા ઊભી કરી શકે છે.
- અનુકરણનો અભાવ: અન્ય દેશોએ આ પદ્ધતિને અનુસરવામાં મર્યાદાઓ અનુભવી છે.
કૃષિ ક્ષેત્રે તરતા બગીચા એક નવો દિશાસૂચક માર્ગ પ્રદાન કરે છે. આ પદ્ધતિ માત્ર બાંગ્લાદેશ માટે જ નહીં, પરંતુ પૂરના પ્રભાવિત વિસ્તારો માટે વૈશ્વિક ઉકેલ રૂપે ઉદ્ભવી છે. જ્યાં પરંપરાગત ખેતી શક્ય નથી ત્યાં આ પ્રકારના આયોજન વધુને વધુ પ્રચલિત થવું જરૂરી છે.